Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska

[Marcin600]

Heit el-Ghurab czyli Mur Kruka (Wall of the Crow) w Gizie to arabska nazwa potężnego starożytnego kamiennego muru z okresu IV dynastii Starego Państwa, z okresu panowania faraonów: Chufu (Cheopsa), Chafre (Chefrena) i Menkaure (Mykerinosa). Leży on ok. 400 m na południe od Wielkiego Sfinksa i od zawsze był widoczny na powierzchni, choć wzbudzał stosunkowo małe zainteresowanie archeologów i turystów. Zachodni koniec muru znika w obrębie współczesnego cmentarza muzułmańskiego, a na południowy zachód od niego leży chrześcijański cmentarz koptyjski (prace archeologiczne w obrębie funkcjonujących cmentarzy są niemożliwe).

W 1988 r. egiptolog Mark Lehner bezpośrednio na południe od Muru Kruka odkopał fundamenty rozległego osiedla z regularną siatką uliczek i budynków, wykonane z suszonej cegły i nie obrabianych kamieni. Badania archeologiczne osiedla i samego muru oraz dokonane na tym stanowisku odkrycia pozwoliły zidentyfikować je jako „Miasto Budowniczych Piramid” albo „Zaginione Miasto Piramid” - dobrze rozplanowaną i zarządzaną osadę, w której mieszkali, żywili się (a w zasadzie: byli żywieni) i pracowali rzemieślnicy i robotnicy pracujący przy wznoszeniu wielkich piramid w królewskiej nekropolii w Gizie, wraz z całą „sferą usługową”. Prace archeologiczne na stanowisku Heit el-Ghurab trwają do dziś i kolejne sezony przynoszą wciąż nowe, interesujące wyniki.

Mur:
Po badaniach archeologicznych Mur Kruka datowany jest na lata 2551-2472 p.n.e., co oznacza wiek równy trzem największym piramidom Gizy i Wielkiemu Sfinksowi.
Jest to masywny mur o zachowanej długości 200 m, wysokości 10 m i szerokości u podstawy również 10 m. Zbudowany jest w całości z potężnych, wielotonowych kamiennych bloków. Brak starannego wygładzenia bloków na powierzchni muru sugeruje, że konstrukcja nigdy nie została w pełni ukończona.

W zachodniej części muru znajduje się tzw. Wielka Brama, która wg Lehnera może być jedną z największych bram starożytnego świata. Jej szerokość wynosi 2,5-2,6 m, a wysokość ok. 7 m. Ze względu na dużą grubość muru (10 m) brama przybiera formę krótkiego tunelu. Przekrycie bramy stanowią potężne, wielotonowe, płaskie bloki kamienne. W bramie odkopano pozostałości drogi o nawierzchni wykonanej ze zniszczonych fragmentów ceramicznych i posiadającej łagodne nachylenie od osi do krawędzi drogi.

Istnieje kilka koncepcji odnośnie faktycznej funkcji Muru Kruka. Mimo swej potężnej konstrukcji mógł on jedynie symbolicznie oddzielać sferę sacrum, jaką stanowiła królewska nekropolia na północ od muru, od sfery profanum, czyli osiedla robotników po południowej stronie muru. Mógł też być niedokończonym założeniem obronnym, które miało chronić dobra zgromadzone w „Mieście Budowniczych Piramid” - odnaleziono fundamenty poprzecznych murów, jednak o znacznie lżejszej konstrukcji, które od wschodu i od zachodu dochodziły do Muru Kruka otaczając zabudowania osiedla. Mógł też stanowić fragment niedokończonego temenosu - muru, który miał otaczać świętą nekropolię albo w całości, albo tylko (co jest bardziej realne) w części płaskiej - dobijając do stromych wówczas krawędzi płaskowyżu. Istnieje też koncepcja, że Mur Kruka był w rzeczywistości wielką kamienną groblą zabezpieczającą osiedle robotników przed epizodycznymi powodziami burzowymi (wówczas być może znacznie częstszymi niż obecnie) wód spływających z pustynnego płaskowyżu ku dolinie Nilu dużym wadi (suchym korytem) leżącym na północ od muru. Jednak koncepcja grobli ma kilka słabych punktów: obecność wielkiej bramy oraz „ślepe” zakończenie muru na wschodzie, i nie została powszechnie zaakceptowana. Niektóre badania geofizyczne sugerują natomiast, że po północnej stronie muru znajdował się spory basen portowy połączony kanałem z Nilem i dochodzący do dolnej świątyni Chafre...

Tak czy owak jest to imponująca i w pełni autentyczna konstrukcja (nie była rekonstruowana), dobrze widoczna (piaski zasypały tylko dolną część muru i bramy) i stanowiąca rzadki przykład „kamiennego muru obronnego z bramą” z okresu Starego Państwa. Biorąc pod uwagę, że egipskie mury obronne wraz z bramami były budowane niemal wyłącznie z suszonych cegieł i nie dotrwały do naszych czasów (nieliczne przykłady „trójwymiarowych” - a nie tylko fundamentów - murów ceglanych otaczających świątynie pochodzą z późnych okresów, głównie z czasów Ptolemeuszy), wielki kamienny mur i brama wzniesione w początkach rozwoju Egiptu, ok. 4,5 tys. lat temu, są z pewnością warte uwagi. Zabytek jest jednak stosunkowo mało znany, gdyż przyćmiewają go pobliskie „gwiazdy”: piramidy i sfinks...

Mur i brama są dobrze widoczne np. z dużego parkingu dla autokarów (leżą bezpośrednio na południe od parkingu), gdzie wysiada i wsiada wiele wycieczek odwiedzających Wielkiego Sfinksa w Gizie, chociaż 99% turystów i przewodników zdaje się nie mieć świadomości istnienia tego wyjątkowego zabytku na wyciągnięcie ręki. Mur znajduje się na obszarze położonym niżej niż parking (oddzielony od niego betonowym murkiem oporowym), a jego podnóże zakrywa piasek, dlatego wydaje się niższy niż jest w rzeczywistości. W styczniu 2023 r. w tej części parkingu trwały jakieś prace budowlane - mam nadzieję, że ich efekt nie utrudni dostępu do zabytku...

O murze i osiedlu robotników można poczytać np. tutaj: https://aeraweb.org/wall-of-the-crow/

Moje zdjęcia ze stycznia 2023 r.


Mur Kruka w Gizie - lokalizacja (podkład z internetu)


Lokalizacja Muru Kruka (podkład - z internetu)


Mur Kruka i Miasto Budowniczych Piramid (z internetu)


z internetu


Całość muru (z internetu)


Wielka Brama (z internetu)


Ogólny widok z daleka - z drogi obok Wielkiego Sfinksa


Mur Kruka od strony północnej - widok z parkingu dla autokarów. Po prawej Wielka Brama, a dalej cmentarz muzułmański


Część wschodnia muru


Konstrukcja muru z wielkich bloków kamiennych - prawdopodobnie nie dokończona, gdyż brak wygładzenia powierzchni


Wielka Brama w całej okazałości. Potężne nadproże.