Forum Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska Strona Główna Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska
Forum miłośników średniowiecznych fortyfikacji (zał. 05 Lis 2007)
 
 FAQFAQ   SzukajSzukaj   UżytkownicyUżytkownicy   GrupyGrupy   RejestracjaRejestracja 
 ProfilProfil   Zaloguj się, by sprawdzić wiadomościZaloguj się, by sprawdzić wiadomości   ZalogujZaloguj 

Przemyśl - cerkiew św. Jana Chrzciciela, tzw. cerk. Wołodara

 
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska Strona Główna -> Architektura romańska - Polska -> Podkarpackie
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat  
Autor Wiadomość
Marcin600
Roztropny


Dołączył: 03 Lip 2015
Posty: 157

PostWysłany: Pon Maj 25, 2020 3:59 pm    Temat postu: Przemyśl - cerkiew św. Jana Chrzciciela, tzw. cerk. Wołodara Odpowiedz z cytatem

Pozostałości cerkwi św. Jana Chrzciciela, tzw. „cerkwi Wołodara”, zbudowanej ok. 1119-1124 r., znajdują się niemal na środku dziedzińca przemyskiego zamku. Ostatnio wykonano tu tzw. uczytelnienie jej zarysu za pomocą nowego, niskiego kamiennego muru, a autentyczne kamienne detale z budowli można oglądać na wystawie w dolnej kondygnacji Zamku (gdzie są podpisane jako pochodzące „z nieznanej budowli zamkowej wzniesionej u schyłku wieku XI lub w wieku XII)”.

„...Z chwilą odkrycia kolejnego po przedromańskim zespole rezydencjonalnym obiektu murowanego na dziedzińcu zamku przemyskiego rozgorzała dyskusja na temat jego genezy i chronologii...” Z. Pianowski i in., 2014.

Od siebie dodam, że obiekt ten budzi - moim zdaniem niezdrowe - emocje o zabarwieniu „narodowościowym”. Kontrowersje są głównie natury "politycznej” i to dotyczące polityki międzynarodowej (polsko - ukraińskiej). Jak zwykle w takich przypadkach największą ofiarą tych sporów jest rzetelność naukowa i realne fakty o „samych zainteresowanych”, czyli zabytkach, którym czasem „dostaje się raz z lewej, raz z prawej”. Niekiedy może dochodzić do zaniedbania (naukowego lub fizycznego) „niewygodnych” obiektów, a w skrajnych wypadkach nawet ich niszczenia, zasypywania lub udawania, że nie istnieją...
Dla historyków sztuki (nie: historyków) i archeologów sprawy są jednak zazwyczaj znacznie prostsze... Nie wchodząc w to głębiej, cytuję poniżej dwa najnowsze opracowania przemyskiej budowli, która choć „bizantyjska”, to jednak jest też „romańska”... A z pewnością bardzo ciekawa, unikalna i zbyt mało u nas znana.

Z. Pianowski i in., 2014:
„...dwie istotne informacje zawarte w kronice Jana Długosza. W pierwszej z nich, umieszczonej pod datą śmierci księcia przemyskiego Wołodara (1124 rok, u Długosza błędnie podana jako 1126) kronikarz wspomniał, iż książę pochowany został w kościele św. Jana w Przemyślu, który sam ufundował. Druga notatka... opisywała świątynię ruską na Wzgórzu Zamkowym w kontekście wydarzeń 1412 roku. Według niej podczas pobytu w Przemyślu król Władysław Jagiełło przekazał katolikom cerkiew katedralną stojącą na dziedzińcu zamkowym „powyrzucawszy z grobów ciała i popioły Rusinów”. Długosz wspomina, iż był to kościół „wspaniale z kamienia ciosowego zbudowany”. W dalszej części notatki zawarta jest informacja, iż kres istnienia tej świątyni nastąpił około roku 1470, kiedy zburzono ją, a „budulec wykorzystano do wzniesienia kościoła katedralnego w Przemyślu”, tj. gotyckiej katedry u podnóża zamku, w miejscu rozebranej rotundy św. Mikołaja.”.

M. Proksa, 2018:
„Tzw. cerkiew księcia Wołodara na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu odkrył w 1959 r. Andrzej Żaki (badania 1958-1964). Dostała ona wezwanie św. Jana Chrzciciela, a jej budowę przypisuje się księciu Wołodarowi Rościsławowiczowi, siedzącemu w przemyskim grodzie w latach 1097 - 1124... Budowla zachowała się źle, głównie w postaci negatywów i reliktów kamiennej posadzki. Badania weryfikacyjne... świątyni, przeprowadzone w roku 2012 pod kierownictwem Z. Pianowskiego, potwierdziły wcześniejsze ustalenia i... nie wniosły korekt do planu budowli. Cerkiew zbudowano na planie krótkiego prostokąta (18 x 23 m), zamykając ją od wschodu trzema apsydami. Cztery filary dzieliły wnętrze na dziewięć przęseł, przekrytych kolebkami w ramionach krzyża i sklepieniami żaglastymi nad narożnymi przęsłami. Detale architektoniczne pozwalają łączyć obiekt z łacińskim warsztatem, zresztą podobnie jak i inne wczesne budowle na Rusi Halickiej, np. cerkiew św. Pantaleona w Haliczu czy cerkiew Przemienienia Pańskiego w Perejesławiu Zaleskim”.

Z. Pianowski i in., 2014:
„W toku prac prowadzonych do 1964 roku odsłonięto znaczną część kamiennej posadzki „mozaikowej”, fragmenty negatywów fundamentów wypełnionych gruzem oraz niewielkie odcinki wiązanych zaprawą wapienną murów kamiennych. Z warstw gruzu wydobyto niewielką ilość romańskich detali architektonicznych, m.in. kamienne ciosy z fryzem arkadkowym, profilowane ciosy pokryte tynkami z polichromią oraz ceramiczne płytki posadzkowe czworoboczne i trójkątne...”.

„Konfrontacja wyników badań wykopaliskowych z zapisami zawartymi w źródłach pisanych pozwoliła A. Żakiemu na interpretację odkrytych murów. Ustalił on, iż pochodzą z kościoła obrządku wschodniego fundacji księcia przemyskiego Wołodara, panującego w latach 1092-1124... Według niego była to budowla w przybliżeniu kwadratowa o wymiarach 18 x 22,5 m, z trzema apsydami od wschodu i co najmniej dwoma wejściami - od zachodu i od północy... Trójnawowy podział wewnętrzny wyznaczały dwie pary filarów dźwigające tambur, na którym spoczywała centralna kopuła. Obiekt wzniesiony został z ciosów wapiennych, których niewielką ilość znaleziono w trakcie wykopalisk. Wnętrze świątyni wyłożone było posadzką z płaskich kamieni piaskowca układanych w kręgi tworzące mozaikę. Autor przypuszczał, że niektóre partie mogły być pokryte płytkami ceramicznymi żółtej barwy...”.

„W 2012 r... podjęto badania weryfikacyjne cerkwi... w oparciu o program opracowany przez prof. UR dr. hab. Zbigniewa Pianowskiego... Pozostałości kamiennej posadzki odsłonięto... na głębokości 125-140 cm... Wykonana została ona z cienkich, nieregularnych płyt piaskowca spojonych zaprawą... Na badanej części nie udało się jednoznacznie stwierdzić układu w formie kręgów, zaobserwowanych podczas wcześniejszych badań... W miejscach ubytków posadzki możliwa była obserwacja znajdujących się pod nią odcinków fundamentów... Wykonane zostały z kamieni łamanych spojonych dosyć mocną zaprawą... [Fundamenty] ustabilizowane zostały belkami ankrowymi ułożonymi w ich wnętrzu, po których zachowały się gniazda („kanały”...), a w nich odciski drewna widoczne na powierzchni zaprawy... Ustalono grubość belek na... 34-39 x 35-44 cm... Bezpośrednio nad miejscem krzyżowania się... fundamentów na poziomie posadzki widoczny był negatyw, prawdopodobnie kwadratowej podstawy filara...[szerokości 180 cm]...”.

„Wyniki wieloletniej dyskusji syntetycznie przedstawiła Ewa Kubica-Kabacińska (2010). Według autorki, cerkiew na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu, podobnie jak inne świątynie Rusi wczesnośredniowiecznej wywodzi się z bizantyjskiego kręgu kulturowego... Wariant świątyni reprezentowany przez obiekt przemyski (czterofilarowej, trójapsydowej i jednokopułowej) wywodzi się najprawdopodobniej z niewielkich bizantyjskich kościołów krzyżowo-kopułowych... Cerkwie te wzniesione zostały z dużej, płaskiej cegły, tzw. plinty. Pod tym względem obiekt przemyski różni się od typowych świątyń czerpiących wzorce z Bizancjum. Informacje zawarte w źródłach pisanych, jak również znajdowane podczas wykopalisk uszkodzone ciosy wapienne nie pozostawiają wątpliwości, iż budowla przemyska wykonana została z ciosów kamiennych - materiału szeroko stosowanego w świątyniach romańskich. Ponadto znajdowane w obrębie reliktów świątyni na zamku przemyskim detale architektoniczne, m.in. w postaci fragmentów fryzu arkadkowego, sugerują jej powiązania z budownictwem romańskim. Analogie... znane są z Małopolski (m.in. w kościele św. Andrzeja w Krakowie, kościele w Prandocinie, kolegiacie w Wiślicy). Na tej podstawie postawiono tezę, iż to właśnie budowniczowie z Małopolski mogli stawiać przemyską świątynię (Joannisian 1988)".

"Pod względem użytego materiału oraz techniki budowy najbliższymi analogiami cerkwi przemyskiej są obiekty znane z terenu Rusi Halickiej (np. cerkiew w Dźwinogrodzie, cerkiew Chrystusa Zbawiciela czy cerkiew św. Pantalejmona w Haliczu) oraz Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej [Perejesław Zaleski, Kideksza, Włodzimierz nad Klaźmą]. Cerkiew w Dźwinogrodzie uważana jest nawet za pomniejszoną kopię świątyni... w Przemyślu. Niemal dokładnie plan cerkwi przemyskiej powtarzają pozostałe wymienione świątynie halickie oraz powstałe na ich wzór świątynie włodzimiersko-suzdalskie... W związku z tym cerkiew św. Jana w Przemyślu, jako najstarsza chronologicznie budowla wzniesiona na Rusi Halickiej, uznana została za pierwszy przykład tzw. halickiej szkoły architektonicznej, która rozpowszechniła się od połowy XII w. pod wpływem budownictwa romańskiego, a następnie dała początek szkole włodzimiersko-suzdalskiej w północno-wschodniej Rusi.”.

Literatura:
Zbigniew Pianowski, Adam Kostek, Michał Krzemiński, Magdalena Krzemińska. 2014. Cerkiew św. Jana Chrzciciela (tzw. księcia Wołodara) na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu w świetle III etapu archeologicznych badań uzupełniających w 2012 roku. [w:] Janiak T., Stryniak D. (red.) Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań. MPPP, Gniezno 2014.

Michał Proksa. 2018. Pół wieku studiów nad romańskimi budowlami Przemyśla. [w:] Buko A., Kollinger K., Jędrzejowska S. (red.) Badania interdyscyplinarne, z serii Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, tom 4. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2018.

Ewa Kubica-Kabacińska. 2010. Problemy genezy i chronologii wczesnośredniowiecznych budowli przemyskich. [w:] Sosnowska E. (red.) Przemyśl wczesnośredniowieczny. Origines Polonorum, t. 3, Warszawa 2010.











Ostatnio zmieniony przez Marcin600 dnia Pon Maj 25, 2020 7:51 pm, w całości zmieniany 1 raz
Powrót do góry
Ogląda profil użytkownika Wyślij prywatną wiadomość
Marcin600
Roztropny


Dołączył: 03 Lip 2015
Posty: 157

PostWysłany: Pon Maj 25, 2020 4:35 pm    Temat postu: Odpowiedz z cytatem

"Rekonstrukcja" zarysu cerkwi Wołodara na dziedzińcu przemyskiego zamku została wykonana w sposób analogiczny do kaliskiego Zawodzia, czyli techniką określaną przez carrollusa jako "Castorama" Smile

Tak to wyglądało w 2014 r.:

widok z wieży zamkowej - po lewej cerkiew, z tyłu palatium z rotundą


z drugiej wieży




i z dołu










A tak miało wyglądać w całości. W 2014 r. zrealizowano tylko punkt 3. Natomiast rezerwat - nr 1 - w którym mają być eksponowane oryginalne pozostałości palatium i rotundy, czekał ciągle na lepsze (bogatsze) czasy. Nie wiem czy dziś coś się zmieniło...


Ostatnio zmieniony przez Marcin600 dnia Pon Maj 25, 2020 10:41 pm, w całości zmieniany 1 raz
Powrót do góry
Ogląda profil użytkownika Wyślij prywatną wiadomość
Marcin600
Roztropny


Dołączył: 03 Lip 2015
Posty: 157

PostWysłany: Pon Maj 25, 2020 5:28 pm    Temat postu: Odpowiedz z cytatem

Detale, najprawdopodobniej z cerkwi Wołodara, w lapidarium na zamku, podpisane jako pochodzące "z nieznanej budowli zamkowej wzniesionej u schyłku wieku XI lub w wieku XII." (2014 r.)

Zejście do lapidarium


Segmenty fryzu arkadkowego










Elementy portalu (?)




Powrót do góry
Ogląda profil użytkownika Wyślij prywatną wiadomość
carrollus
Hetman wielki koronny


Dołączył: 23 Lis 2009
Posty: 1103

PostWysłany: Sro Wrz 13, 2023 12:36 am    Temat postu: Odpowiedz z cytatem

Viva'la Kastorama. Niech mi ktoś powie, dlaczego? I ten hydrant dla smaczku..
Powrót do góry
Ogląda profil użytkownika Wyślij prywatną wiadomość
Wyświetl posty z ostatnich:   
Napisz nowy temat   Odpowiedz do tematu    Forum Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska Strona Główna -> Architektura romańska - Polska -> Podkarpackie Wszystkie czasy w strefie EET (Europa)
Strona 1 z 1
Skocz do:  
Nie możesz pisać nowych tematów
Nie możesz odpowiadać w tematach
Nie możesz zmieniać swoich postów
Nie możesz usuwać swoich postów
Nie możesz głosować w ankietach
Możesz dodawać załączniki na tym forum
Możesz ściągać pliki na tym forum