|
Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska Forum miłośników średniowiecznych fortyfikacji (zał. 05 Lis 2007)
|
Zobacz poprzedni temat :: Zobacz następny temat |
Autor |
Wiadomość |
Marcin600 Roztropny
Dołączył: 03 Lip 2015 Posty: 160
|
Wysłany: Pon Maj 25, 2020 3:59 pm Temat postu: Przemyśl - cerkiew św. Jana Chrzciciela, tzw. cerk. Wołodara |
|
|
Pozostałości cerkwi św. Jana Chrzciciela, tzw. „cerkwi Wołodara”, zbudowanej ok. 1119-1124 r., znajdują się niemal na środku dziedzińca przemyskiego zamku. Ostatnio wykonano tu tzw. uczytelnienie jej zarysu za pomocą nowego, niskiego kamiennego muru, a autentyczne kamienne detale z budowli można oglądać na wystawie w dolnej kondygnacji Zamku (gdzie są podpisane jako pochodzące „z nieznanej budowli zamkowej wzniesionej u schyłku wieku XI lub w wieku XII)”.
„...Z chwilą odkrycia kolejnego po przedromańskim zespole rezydencjonalnym obiektu murowanego na dziedzińcu zamku przemyskiego rozgorzała dyskusja na temat jego genezy i chronologii...” Z. Pianowski i in., 2014.
Od siebie dodam, że obiekt ten budzi - moim zdaniem niezdrowe - emocje o zabarwieniu „narodowościowym”. Kontrowersje są głównie natury "politycznej” i to dotyczące polityki międzynarodowej (polsko - ukraińskiej). Jak zwykle w takich przypadkach największą ofiarą tych sporów jest rzetelność naukowa i realne fakty o „samych zainteresowanych”, czyli zabytkach, którym czasem „dostaje się raz z lewej, raz z prawej”. Niekiedy może dochodzić do zaniedbania (naukowego lub fizycznego) „niewygodnych” obiektów, a w skrajnych wypadkach nawet ich niszczenia, zasypywania lub udawania, że nie istnieją...
Dla historyków sztuki (nie: historyków) i archeologów sprawy są jednak zazwyczaj znacznie prostsze... Nie wchodząc w to głębiej, cytuję poniżej dwa najnowsze opracowania przemyskiej budowli, która choć „bizantyjska”, to jednak jest też „romańska”... A z pewnością bardzo ciekawa, unikalna i zbyt mało u nas znana.
Z. Pianowski i in., 2014:
„...dwie istotne informacje zawarte w kronice Jana Długosza. W pierwszej z nich, umieszczonej pod datą śmierci księcia przemyskiego Wołodara (1124 rok, u Długosza błędnie podana jako 1126) kronikarz wspomniał, iż książę pochowany został w kościele św. Jana w Przemyślu, który sam ufundował. Druga notatka... opisywała świątynię ruską na Wzgórzu Zamkowym w kontekście wydarzeń 1412 roku. Według niej podczas pobytu w Przemyślu król Władysław Jagiełło przekazał katolikom cerkiew katedralną stojącą na dziedzińcu zamkowym „powyrzucawszy z grobów ciała i popioły Rusinów”. Długosz wspomina, iż był to kościół „wspaniale z kamienia ciosowego zbudowany”. W dalszej części notatki zawarta jest informacja, iż kres istnienia tej świątyni nastąpił około roku 1470, kiedy zburzono ją, a „budulec wykorzystano do wzniesienia kościoła katedralnego w Przemyślu”, tj. gotyckiej katedry u podnóża zamku, w miejscu rozebranej rotundy św. Mikołaja.”.
M. Proksa, 2018:
„Tzw. cerkiew księcia Wołodara na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu odkrył w 1959 r. Andrzej Żaki (badania 1958-1964). Dostała ona wezwanie św. Jana Chrzciciela, a jej budowę przypisuje się księciu Wołodarowi Rościsławowiczowi, siedzącemu w przemyskim grodzie w latach 1097 - 1124... Budowla zachowała się źle, głównie w postaci negatywów i reliktów kamiennej posadzki. Badania weryfikacyjne... świątyni, przeprowadzone w roku 2012 pod kierownictwem Z. Pianowskiego, potwierdziły wcześniejsze ustalenia i... nie wniosły korekt do planu budowli. Cerkiew zbudowano na planie krótkiego prostokąta (18 x 23 m), zamykając ją od wschodu trzema apsydami. Cztery filary dzieliły wnętrze na dziewięć przęseł, przekrytych kolebkami w ramionach krzyża i sklepieniami żaglastymi nad narożnymi przęsłami. Detale architektoniczne pozwalają łączyć obiekt z łacińskim warsztatem, zresztą podobnie jak i inne wczesne budowle na Rusi Halickiej, np. cerkiew św. Pantaleona w Haliczu czy cerkiew Przemienienia Pańskiego w Perejesławiu Zaleskim”.
Z. Pianowski i in., 2014:
„W toku prac prowadzonych do 1964 roku odsłonięto znaczną część kamiennej posadzki „mozaikowej”, fragmenty negatywów fundamentów wypełnionych gruzem oraz niewielkie odcinki wiązanych zaprawą wapienną murów kamiennych. Z warstw gruzu wydobyto niewielką ilość romańskich detali architektonicznych, m.in. kamienne ciosy z fryzem arkadkowym, profilowane ciosy pokryte tynkami z polichromią oraz ceramiczne płytki posadzkowe czworoboczne i trójkątne...”.
„Konfrontacja wyników badań wykopaliskowych z zapisami zawartymi w źródłach pisanych pozwoliła A. Żakiemu na interpretację odkrytych murów. Ustalił on, iż pochodzą z kościoła obrządku wschodniego fundacji księcia przemyskiego Wołodara, panującego w latach 1092-1124... Według niego była to budowla w przybliżeniu kwadratowa o wymiarach 18 x 22,5 m, z trzema apsydami od wschodu i co najmniej dwoma wejściami - od zachodu i od północy... Trójnawowy podział wewnętrzny wyznaczały dwie pary filarów dźwigające tambur, na którym spoczywała centralna kopuła. Obiekt wzniesiony został z ciosów wapiennych, których niewielką ilość znaleziono w trakcie wykopalisk. Wnętrze świątyni wyłożone było posadzką z płaskich kamieni piaskowca układanych w kręgi tworzące mozaikę. Autor przypuszczał, że niektóre partie mogły być pokryte płytkami ceramicznymi żółtej barwy...”.
„W 2012 r... podjęto badania weryfikacyjne cerkwi... w oparciu o program opracowany przez prof. UR dr. hab. Zbigniewa Pianowskiego... Pozostałości kamiennej posadzki odsłonięto... na głębokości 125-140 cm... Wykonana została ona z cienkich, nieregularnych płyt piaskowca spojonych zaprawą... Na badanej części nie udało się jednoznacznie stwierdzić układu w formie kręgów, zaobserwowanych podczas wcześniejszych badań... W miejscach ubytków posadzki możliwa była obserwacja znajdujących się pod nią odcinków fundamentów... Wykonane zostały z kamieni łamanych spojonych dosyć mocną zaprawą... [Fundamenty] ustabilizowane zostały belkami ankrowymi ułożonymi w ich wnętrzu, po których zachowały się gniazda („kanały”...), a w nich odciski drewna widoczne na powierzchni zaprawy... Ustalono grubość belek na... 34-39 x 35-44 cm... Bezpośrednio nad miejscem krzyżowania się... fundamentów na poziomie posadzki widoczny był negatyw, prawdopodobnie kwadratowej podstawy filara...[szerokości 180 cm]...”.
„Wyniki wieloletniej dyskusji syntetycznie przedstawiła Ewa Kubica-Kabacińska (2010). Według autorki, cerkiew na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu, podobnie jak inne świątynie Rusi wczesnośredniowiecznej wywodzi się z bizantyjskiego kręgu kulturowego... Wariant świątyni reprezentowany przez obiekt przemyski (czterofilarowej, trójapsydowej i jednokopułowej) wywodzi się najprawdopodobniej z niewielkich bizantyjskich kościołów krzyżowo-kopułowych... Cerkwie te wzniesione zostały z dużej, płaskiej cegły, tzw. plinty. Pod tym względem obiekt przemyski różni się od typowych świątyń czerpiących wzorce z Bizancjum. Informacje zawarte w źródłach pisanych, jak również znajdowane podczas wykopalisk uszkodzone ciosy wapienne nie pozostawiają wątpliwości, iż budowla przemyska wykonana została z ciosów kamiennych - materiału szeroko stosowanego w świątyniach romańskich. Ponadto znajdowane w obrębie reliktów świątyni na zamku przemyskim detale architektoniczne, m.in. w postaci fragmentów fryzu arkadkowego, sugerują jej powiązania z budownictwem romańskim. Analogie... znane są z Małopolski (m.in. w kościele św. Andrzeja w Krakowie, kościele w Prandocinie, kolegiacie w Wiślicy). Na tej podstawie postawiono tezę, iż to właśnie budowniczowie z Małopolski mogli stawiać przemyską świątynię (Joannisian 1988)".
"Pod względem użytego materiału oraz techniki budowy najbliższymi analogiami cerkwi przemyskiej są obiekty znane z terenu Rusi Halickiej (np. cerkiew w Dźwinogrodzie, cerkiew Chrystusa Zbawiciela czy cerkiew św. Pantalejmona w Haliczu) oraz Rusi Włodzimiersko-Suzdalskiej [Perejesław Zaleski, Kideksza, Włodzimierz nad Klaźmą]. Cerkiew w Dźwinogrodzie uważana jest nawet za pomniejszoną kopię świątyni... w Przemyślu. Niemal dokładnie plan cerkwi przemyskiej powtarzają pozostałe wymienione świątynie halickie oraz powstałe na ich wzór świątynie włodzimiersko-suzdalskie... W związku z tym cerkiew św. Jana w Przemyślu, jako najstarsza chronologicznie budowla wzniesiona na Rusi Halickiej, uznana została za pierwszy przykład tzw. halickiej szkoły architektonicznej, która rozpowszechniła się od połowy XII w. pod wpływem budownictwa romańskiego, a następnie dała początek szkole włodzimiersko-suzdalskiej w północno-wschodniej Rusi.”.
Literatura:
Zbigniew Pianowski, Adam Kostek, Michał Krzemiński, Magdalena Krzemińska. 2014. Cerkiew św. Jana Chrzciciela (tzw. księcia Wołodara) na Wzgórzu Zamkowym w Przemyślu w świetle III etapu archeologicznych badań uzupełniających w 2012 roku. [w:] Janiak T., Stryniak D. (red.) Średniowieczna architektura sakralna w Polsce w świetle najnowszych badań. MPPP, Gniezno 2014.
Michał Proksa. 2018. Pół wieku studiów nad romańskimi budowlami Przemyśla. [w:] Buko A., Kollinger K., Jędrzejowska S. (red.) Badania interdyscyplinarne, z serii Materiały V Kongresu Mediewistów Polskich, tom 4. Uniwersytet Rzeszowski, Rzeszów 2018.
Ewa Kubica-Kabacińska. 2010. Problemy genezy i chronologii wczesnośredniowiecznych budowli przemyskich. [w:] Sosnowska E. (red.) Przemyśl wczesnośredniowieczny. Origines Polonorum, t. 3, Warszawa 2010.
Ostatnio zmieniony przez Marcin600 dnia Pon Maj 25, 2020 7:51 pm, w całości zmieniany 1 raz |
|
Powrót do góry |
|
|
Marcin600 Roztropny
Dołączył: 03 Lip 2015 Posty: 160
|
Wysłany: Pon Maj 25, 2020 4:35 pm Temat postu: |
|
|
"Rekonstrukcja" zarysu cerkwi Wołodara na dziedzińcu przemyskiego zamku została wykonana w sposób analogiczny do kaliskiego Zawodzia, czyli techniką określaną przez carrollusa jako "Castorama"
Tak to wyglądało w 2014 r.:
widok z wieży zamkowej - po lewej cerkiew, z tyłu palatium z rotundą
z drugiej wieży
i z dołu
A tak miało wyglądać w całości. W 2014 r. zrealizowano tylko punkt 3. Natomiast rezerwat - nr 1 - w którym mają być eksponowane oryginalne pozostałości palatium i rotundy, czekał ciągle na lepsze (bogatsze) czasy. Nie wiem czy dziś coś się zmieniło...
Ostatnio zmieniony przez Marcin600 dnia Pon Maj 25, 2020 10:41 pm, w całości zmieniany 1 raz |
|
Powrót do góry |
|
|
Marcin600 Roztropny
Dołączył: 03 Lip 2015 Posty: 160
|
Wysłany: Pon Maj 25, 2020 5:28 pm Temat postu: |
|
|
Detale, najprawdopodobniej z cerkwi Wołodara, w lapidarium na zamku, podpisane jako pochodzące "z nieznanej budowli zamkowej wzniesionej u schyłku wieku XI lub w wieku XII." (2014 r.)
Zejście do lapidarium
Segmenty fryzu arkadkowego
Elementy portalu (?)
|
|
Powrót do góry |
|
|
carrollus Hetman wielki koronny
Dołączył: 23 Lis 2009 Posty: 1101
|
Wysłany: Sro Wrz 13, 2023 12:36 am Temat postu: |
|
|
Viva'la Kastorama. Niech mi ktoś powie, dlaczego? I ten hydrant dla smaczku..
|
|
Powrót do góry |
|
|
|
|
|
|
Nie możesz pisać nowych tematów Nie możesz odpowiadać w tematach Nie możesz zmieniać swoich postów Nie możesz usuwać swoich postów Nie możesz głosować w ankietach Możesz dodawać załączniki na tym forum Możesz ściągać pliki na tym forum
|
Załóż bezpłatnie forum phpbb2 lub phpbb3 na Forumoteka.pl
Powered by phpBB © 2001, 2005 phpBB Group
|