Zamki, dwory obronne, mury miejskie, grodziska

Marek Szajerka · Silny Dołączył: 12 Kwi 2009 Posty: 356

W ubiegłym roku student Politechniki Gdańskiej na Wydziale Inżynierii Lądowej i Środowiska p. Maciej Stachowicz napisał pracę semestralną pt.:
Koncepcja remontu konserwatorskiego Mostu Bramy Toruńskiej w Grudziądzu. W pracy tej wyeksponował romańskie cechy tego mostu.

Most Bramy Toruńskiej. Fot. M. Szajerka

W środowisku akademickim zaczyna się rozpowszechniać pogląd, że jest to najstarszy zachowany most murowany w Polsce z XIII w., może nawet z jego pierwszej połowy. W Grudziądzu jest jeszcze drugi most o identycznej konstrukcji przęsła, most Bramy Bocznej. Pana M. Stachowicza zainteresowało w nim to, że jego przęsło zostało wtórnie wykorzystane jako fundament Bramy Bocznej.

O moście Bramy Toruńskiej, cytat z pracy, s. 6:

"Charakterystyka obiektu
3.1. Opis techniczny
Rozważany obiekt wchodził de facto w skład tzw. zespołu bramnego złożonego z:
 baszty bramnej (zachowana ściana wschodnia)
 murowanego mostu
 baszty przedbramia (zachowana, obecnie kamienica przy Al. 23 Stycznia 10)
 parchamu
 Baszty Browarnej
Na konstrukcję mostu składał się pierwotnie mur arkadowy o grubości 1÷3 m, na który to nakładano drewniany pomost. W okresie późniejszym most przebudowano na całkowicie murowy z ceglanymi balustradami.
Na konstrukcję mostu składają się dwa łuki arkadowe. Łuk dolny wykonany jest z, charakterystycznej dla I poł. XIII w., cegły o wymiarach 27÷29×12÷13×5,5 cm i grubości 1,28 m.
Przeprowadzony na przełomie sierpnia i września 2008r. remont nawierzchni drogowo-tramwajowej ul. Klasztornej pozwolił na pomiar odkrywki wykonanej w konstrukcji, z której wynika, że bezpośrednio pod jezdnią przęsło wykonane jest z cegły o wymiarach 29×14×6,5÷7,5 cm i posiada grubość około 3 m.
Rozpiętość przęsła wynosi 5,5 m.
Drugie przęsło strony wschodniej nie zachowało się.
Długość mostu szacuje się na około 20 m.
Przęsło mostu nie pokrywało się z prześwitem Bramy Toruńskiej, co świadczyć może o jego wcześniejszym powstaniu.
Część jezdna mostu wyposażona jest w nawierzchnię drogowo-kolejową oraz w chodniki. Ruch samochodowy odbywa się jednokierunkowo, natomiast tramwajowy w sposób wahadłowy.
Brama Toruńska została rozebrana w XIXw., z powodu wprowadzenia w mieście konnej sieci tramwajowej (13 czerwca 1896r.). "

O moście Bramy Bocznej, s. 10.

"Most Bramy Toruńskiej wchodził w skład tzw. zespołu bramnego, który w większości nie przetrwał. Warto jednak podkreślić, że najpewniej most istniał wcześniej i ma przedkrzyżackie korzenie, co może sugerować jego pierwotne odchylenie w kierunku zachodnim, czego nie można zaobserwować obecnie.
Innym grudziądzkim mostem, który można datować na I poł. XIII w. jest most, nieistniejącej dziś, Bramy Bocznej, która była zlokalizowana pod chodnikiem ul. Mickiewicza 3. Jego historia jest o tyle ciekawa, że konstrukcję łuku arkadowego wykorzystano jako fundament dla ściany północnej baszty bramnej Bramy Bocznej, więc jest to faktycznie most pod Bramą Boczną."

Walory mostów wg p. M. Stachowicza, s. 10-11.

"4.4. Wartość historyczna
Losy Mostu Bramy Toruńskiej wiążą się ściśle z losami miasta na przestrzeni wieków. Najciekawsze są, ze względu na swoją enigmatyczność, najstarsze dzieje, tzn. okres misji chrystianizacyjnych do Prus. Okres ten, ze względu na znikome źródła historyczne, został dość słabo zbadany i zdarzają się tzw. „czarne plamy” w historii.
Dzięki Mostowi Bramy Toruńskiej w Grudziądzu oraz jego replice – Mostowi Przedbramia Bramy Krakowskiej w Warszawie można prześledzić ewolucję mostownictwa od naśladownictwa rzymskiego akweduktu (wąski mur arkadowy), poprzez spinanie murów arkadowych, następnie użycie przęsło w formie fundamentu dla tunelu, a kończąc na rozstawieniu murów arkadowych i wypełnieniu powstałej przestrzeni pomostem.
Znaczenie historyczne Mostu Bramy Toruńskiej oraz Mostu Bramy Bocznej polega również na tym, że są to jedne z najstarszych murowanych mostów w Polsce. W literaturze przedmiotu za najstarszy uchodzi obecnie most kamienny w Kłodzku nad Młynówką. Promocja zabytków wymusiłaby zmianę poglądów w tej materii, a przy okazji stanowiłaby dobrą reklamę dla miasta.
Nagłośnienie sprawy rozpatrywanego obiektu spowodowałoby ponadto rewolucję w poglądach na temat historii Grudziądza – skłonienie się do poglądu X. Froelicha, który identyfikował Grudziądz z castrum Christburgiem, zagospodarowanym przez cystersów z Łekna na potrzeby stworzenia miasta-klasztoru dla misji pruskiej.
Uznanie Grudziądza jako kresowej twierdzy – przerzucony przez „Starą” Osę (pradolinę dzisiejszej rzeki Osy, która stanowiła granicę między ziemią chełmińską a pogańską Pomezanią) Most Bramy Toruńskiej tworzył połączenie z Prusami – niewątpliwie podnosi jego rangę historyczną, stawiając wręcz w jednej linii z Malborkiem.
Obecnie przyjęta, tzw. toruńska skala datacji obiektów, nie jest całkowicie spójna z grudziądzkimi obiektami fortyfikacyjnymi, ponieważ uznaje ona 1251 r. jako datę transformacji z budownictwa drewnianego do murowanego, co nie sprawdza się w przypadku Grudziądza, który już 1222 r. został opasany murami kurtynowymi na potrzeby stworzenia bazy wypadowej dla wypraw krzyżowych do Prus polskiego rycerstwa.
4.5. Wartość artystyczna
Rozwiązanie ustroju nośnego mostu w formie łuku arkadowego nawiązuje bezpośrednio do idei rzymskich akweduktów, które do dziś zachwycają swoją monumentalnością i wskazują na wysoki poziom ówczesnej wiedzy inżynierskiej, a także poszukiwania idealnych proporcji i naśladownictwo
Architektura średniowiecznego Grudziądza wymyka się spod określeń mecenatu krzyżackiego (22.01.1256 – przyłączenie miasta do ziemi chełmińskiej).
Wiązanie gotyckie cegieł w murze, zwane inaczej polskim, pierwotnie było wyłącznie wątkiem ozdobnym i występuje w XIII-wiecznym Grudziądzu równolegle z wątkiem wendyjskim.
Zespół Bramy Toruńskiej miał historycznie charakter reprezentacyjny oraz obronny. Była bowiem usytuowana na szklaku prowadzącym do Chełmna, stolicy ziemi chełmińskiej.
4.6. Unikatowość
O unikatowości mostu świadczy już jego wiek. Jeśli szczegółowe badania potwierdzą hipotezy, to będzie on, wraz z innym grudziądzkim mostem, Mostem Bramy Bocznej, najstarszym mostem murowanym w Polsce.
Nie odnaleziono dotychczas starszego obiektu tego typu, więc jest to ewenement na skalę polską.
Dodatkowo smaku dodaje, niestety nieistniejąca już dziś, baszta bramna, przez którą prawdopodobnie można było dostać się do głównej drogi w średniowiecznym grodzie (obecnie ul. Klasztorna), która miała najpewniej charakter targowy. Rozwiązania tego typu nie znajdziemy w żadnym innym polskim mieście.
W XIII w. rzadko budowano mosty ceglane, gdyż była to wówczas technologia mało znana i wymagająca dużej wiedzy murarskiej. Ten rodzaj konstrukcji budowlanej był wizytówką danej miejscowości, a świadczy również o znaczeniu średniowiecznego grodu.
Mosty murowane częściej budowano w dobrach kościelnych aniżeli świeckich. Krzyżacy preferowali mosty zwodzone. Stąd też wniosek, że mosty murowane w Grudziądzu korespondują z metryką biskupią.

Pomost oparty na łukach był prawdopodobnie drewniany, później wymieniono go na ceglany, a obecnie nadano mu charakter nawierzchni z betonu asfaltowego z wbudowanym torowiskiem tramwajowym. Ta różnorodność świadczy o wysokim stopniu eksploatacji mostu na przestrzeni wieków i obrazuje zmiany zachodzące w technice i technologii budowlanej. Można odnaleźć pewną analogię do mostu w Tczewie, na którym to pokolenia zarówno architektów, jak i inżynierów, z całego świata uczyły się i nadal uczą fachu.
Pod Mostem Bramy Toruńskiej przepływa, leżący w pradolinie Osy, kanał Trynka (zwany również Fossą) zaprojektowany, według legendy, przez Mikołaja Kopernika, który dostarczał wodę mieszkańcom miasta.
Oryginalność grudziądzkiego miejskiego zespołu fortyfikacyjnego na tle innych miast ziemi chełmińskiej przejawia się również przez pryzmat 3 innych grudziądzkich zespołów bramnych. Zastosowane w nich triforia kolidują z jednoprzejazdowym typem bram krzyżackich.
Średniowieczny Grudziądz pod względem elementów fortyfikacji był porównywalny z największymi miastami ówczesnej Polski. W czasie wojen polsko-krzyżackich była to kwatera mistrzów zakonu krzyżackiego i Kawalerów Mieczowych – dosłownie drugi Malbork."

Bardzo dziękuję p. M. Stachowiczowi za udostępnienie tej pracy i wyrażenie zgody na jej popularyzację.

Sylwia · Dołączył: 17 Kwi 2021 Posty: 123

Becik · Wysłany: Sob Lip 02, 2011 10:59 am Temat postu:

Tylko jedno pytanie, czy ten most miał tylko cechy romańskie czy był zbudowany w stylu romańskim?

Marek Szajerka · Silny Dołączył: 12 Kwi 2009 Posty: 356

Mosty grudziądzkie posiadają cechy romańskie, w tym budulec (cienka romańska cegła). Brakuje im tej lekkości gotyku. Dobrze to widać na panoramie J.F. Steinera z 1 poł. XVIII w. Proporcje mostu do całej panoramy Grudziądza od strony Wisły.

Most w Grudziądzu już jest w literaturze przedmiotu. Osobiście tej pozycji nie znam. Most wymieniony jest w tytule, ale nie ma go w spisie treści. Widocznie Autor nie zdążył go już opracować, ponieważ w 2008 zmarł.

http://dobrestrony.es24.pl/opis/2405643/mosty-sredniowieczne-ladek-zdroj-grudziadz-giecz.html

Becik · Wysłany: Sob Lip 02, 2011 2:07 pm Temat postu:

Marek Szajerka · Silny Dołączył: 12 Kwi 2009 Posty: 356

Popularyzacja mostów grudziądzkich jest stosunkowo świeża. Zaczęło się od mojego artykułu w "Spotkaniach z Zabytkami", luty 2000 r.

http://katalog.czasopism.pl/index.php/Spotkania_z_Zabytkami_2/2000

Następnie moja uczennica Katarzyna Błaszczyk (III LO w Grudziądz) , w pażdzierniku 2004 r. została laureatką XI Międzyszkolnego Konkursu Historycznego na opracowanie dokumentacji zabytku Pomorza.
Organizatorem konkursu pod patronatem Marszałka Województwa Pomorskiego byli:
- Stowarzyszenie Miłośników Archikatedry Oliwskiej w Gdańsku
- Zespół Szkół Zawodowych Nr 7 im. Władysława Szafera w Gdańsku
- Koło Przewodników Miejskich i Terenowych im. Franciszka Mamuszki w Gdańsku
Nagrodzona praca dotyczyła średniowiecznych mostów w Grudziądzu

Pracę tę w przekazałem też na UMK. Dlatego zapewne ś.p. dr Wojciech Szulta dowiedział się o nich zbyt późno. Możliwe, że już po zakończeniu prac nad książka o mostach. Pracę przekazałem 7 grudnia 2004 r. prof. dr. hab. Andrzejowi Koli z Instytutu Archeologii UMK. Pracownikiem Instytutu był również ś.p. Doktor.

Wcześniej mostem tym zbytnio się nie interesowano. Lokalnie o moście tym mówił ś.p. architekt Tadeusz Siwecki, społecznik członek Towarzystwa Opieki nad Zabytkami. Natomiast o moście Bramy Bocznej nie wiedziano. Przyczyniłem się do jego odkrycia w 1999r.

Poniżej link do artykułu o moście mojego autorstwa z 2005 r.

http://www.grudziadz.net.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=550&Itemid=44

Marek Szajerka · Silny Dołączył: 12 Kwi 2009 Posty: 356

Most Bramy Toruńskiej jest znany i ogólnie dostępny, natomiast most Bramy Bocznej już nie. Czasami przewodnicy, po wcześniejszym uzgodnieniu z lokatorem kamienicy i jednocześnie użytkownikiem pomieszczenia piwnicznego, w którym jest most, prowadzą tam wycieczki. Jest to możliwe tylko w okresie letnim, gdy w pomieszczeniu nie ma drewna opałowego. Przęsło mostu jest dosłownie pod chodnikiem przy posesji Mickiewicza 3/Murowa 24.

Poniżej zdjęcia przęsła mostu wykonane w 2006 r. Konstrukcja przęsła jest identyczna, jak mostu Bramy Toruńskiej. Trzy mury arkadowe spięte razem, z wyraźnym szwem.

Ta technologia znana jest w Polsce tylko w przypadku dwóch mostów w Grudziądzu i mostu Bramy Krakowskiej w Warszawie.

Poniżej przęsło mostu w Warszawie. Fragment oryginalny z łukiem okrągłym zespolony z łukiem gotyckim(rekonstrukcją z lat 80 XX w.). Przypuszczalnie na niekorzyść dla mostu w Warszawie nie wiedziano o istnieniu identycznych mostów średniowiecznych w Grudziądzu.

Obecnie most Bramy Krakowskiej jest klasyfikowany zaraz po Grudziądzu, jako najstarszy zachowany most murowany w Polsce.

http://pl.wikipedia.org/wiki/Most

Sylwia · Dołączył: 17 Kwi 2021 Posty: 123

Marek Szajerka · Silny Dołączył: 12 Kwi 2009 Posty: 356

W pobliżu Mostu Bramy Toruńskiej jest dawna kaplica św. Michała Archanioła, posiadająca cechy architektury romańskiej. Przypomniałem o niej na serwisie Moje miasto Grudziądz:

http://www.mmgrudziadz.pl/artykul/kaplica-sw-michala-archaniola-niewygodny-zabytek